دلنشین ترین اذان های ایرانی کدامند؟

اذان گویی در اوقات شرعی مسلمین، در بین استادان موسیقی آوازی از سال های بسیار دور رواج داشته که بیشتر ملودی آن نیز در بیات ترک و گوشه روح الارواح اجرا می شد. اینجا برایتان مجموعه ای از اذان های ماندگار ایران را انتخاب کرده ایم که همگی خاطره خوشی از آنها داریم و هر کدام از آنها متعلق به جایی است که اوقات شرعی متفاوتی به بقیه جاها دارد.

1- اذان رحیم موذن زاده اردبیلی

اذان گوش آشنای ما اذان رحیم موذن زاده است که هنر اذان گویی قدمتی 150 ساله در میان خاندان وی دارد. از راز ماندگاری اذانش که پرسیده بودند گفته بود: «من در وادی دیگری به دنبال آن می گشتم! می دانید چرا این اذان گیرا و زیباست؟ برای اینکه باطن خوشگل است. برای اینکه این اذان را با دهان روزه گفتم تا قربت الی الله باشد. این یک کار مادی نبود، بلکه معنوی بود. نتیجه اش را هم می بینید.» چه زیباست که در رمضان به هنگام سحری، اذان صبح به افق تهران را با صدای دلنشین این استاد گوش دهیم.


از دلیل ایرانی بودن لحن اذانش هم پرسیده بودند، گفته بود: «ما ایرانی هستیم. اذان ما باید برخاسته از خودمان باشد. الان اذان خوان هایی هستند که تقلید می کنند از عربستان و این پسندیده نیست. خود ما باید ابتکار به خرج دهیم.» استاد محمدرضا شجریان که خود در خواندن قرآن و مناجات صاحب شناخت و مهارت غیرقابل انکاری است، اذان موذن زاده را در تاریخ ماندگار می داند و می گوید موذن زاده دستگاه عظیم بیات ترک را در 5 دقیقه خلاصه کرده است. اما داستان چگونگی پیدایش این اذان را هم خودش چنین تعریف کرده: «یک روزی (در 30 سالگی و سال 1334) تصمیم گرفتم تا یک اذان یادگاری بگویم. در استودی شماره 6 هر گوشه ای انداختم نشد تا اینکه آن را در روح الارواح آواز بیات ترک به این شکل که بیش از 50 سال پخش می شود، گفتم.»

2- اذان ابوالحسن دماوندی

قدیمی ترین و شاید نخستین اذانی که روی صفحات گرامافون به جا مانده اذانی است متعلق به جناب ابوالحسن دماوندی که در سال 1308 ضبط شده و در فواصل بیات ترک است. وی را اینگونه معرفی می کنند. خواننده و اذان گوی عین الدوله (صدراعظم مظفرالدین شاه) که در سال 1246 یا 1250 شمسی متولد شد.


حسن مشحون در کتاب تاریخ موسیقی ایران روایت کرده است: «دماوندی در مصاحبه رادیویی (جمعه 14 دی ماه 1350) گفته: اکنون 100 سال دارم و گفتن اذان را ابتدا از سید جعفر لاهیجی که استادی عارف بود و با پدرم دوستی داشت آموختم؛ به این ترتیب که روزها می رفتم سر خندق تهران و او خوانندگی به ویژه اذان گفتن را به من می آموخت. بعد به اصفهان رفتم و از سید عبدالرحیم، استاد خواننده اصفهانی استفاده کردم و مدتی به اتفاق نزد خوانین اصفهانی رفتیم.» قطعا اذان مغرب به افق اصفهان با صدای دلنشینش ماندگار خواهد بود. صفحاتی که از او به جا مانده یک صفحه اذان، یک صفحه آواز افشاری با تار آقامیرزا حسینقلی و یک صفحه هم با تار حاجی علی اکبرخان شهنازی است. جناب دماوندی در سال 1359 شمسی درگذشت.

3- جلال الدین تاج اصفهانی

حدود 15 سال پس از اذان جناب دماوندی، جلال تاج اصفهانی اذانی باشکوه با سبک و تحریرهای منحصر به فرد این استاد مسلم آواز ایرانی را در دستگاه آوازی بیات ترک اجرا کرده است. قدرت و طنین وی در این اجرا مجذوب کننده و مسحورکننده است.


گفته می شود امام موسی صدر رهبر ایرانی شیعیان لبنان هم به صدای وی علاقه خاصی داشته.

4- اذان سلیم موذن زاده اربیلی

برادر آقا رحیم، آقا سلیم نیز یکی از مداحان معروف به زبان های فارسی و ترکی است که در سال 1315 خورشیدی در شهر اردبیل زاده شد.


وی که بیشتر نوحه هایی را که به زبان ترکی آذربایجانی سروده، به زبان های فارسی و عربی نیز تسلط دارد. هنوز هم مردم تبریز اذان صبح به افق تبریز را با صدای استاد با دل و جان گوش میدهند. اذان او اما در دستگاه ماهور است و شنیدنی.

5- اذان عطاءالله امیدوار

عطالله امیدوار معمار، شهرساز، نقاش و موسیقیدان که فنون آوازی را نزد استاد سلیمان امیرقاسمی و دیگر اساتید موسیقی آموخته است نیز همانند دیگر آوازخوانان موسیقی ایرانی به اذان گویی در دستگاه های مختلف موسیقی از جمله دستگاه های نوا، همایون و چهارگانه پرداخته است.


به گفته بسیاری از اهالی فن، موفق ترین تجربه وی اذان در دستگاه چهارگه و گوشه منصوری است.

6 - اذان محمد آقاتی

شیخ محمد آقاتی روحانی، قاری قرآن و موذن خراسانی از قدیمی ترین موذنان برجسته و صاحب سبک آستان قدس رضوی و از پیشکسوتان تلاوت اذان در رادیو ایران بود. اذان مشهور وی از نظر لحن، صوت و نوع اجرا در تلفیقی منحصر به فرد و بسیار زیبا از آوازهای بیات ترک و شور است.


این اذان برای بسیاری از ما یادآور اذان های صلاه ظهر سال های دهه 60 است با تصاویری از مساجد اصفهان و یزد.